Di chúc là công cụ pháp lý quan trọng giúp cá nhân định đoạt tài sản sau khi qua đời. Để di chúc có giá trị pháp lý cao, nhiều người lựa chọn công chứng tại tổ chức hành nghề công chứng. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, công chứng viên có quyền hoặc buộc phải từ chối công chứng di chúc. Bài viết dưới đây sẽ phân tích chi tiết các căn cứ pháp lý mới nhất và những tình huống thực tế liên quan.
1. Căn cứ pháp lý về việc từ chối công chứng di chúc
Luật Công chứng 2014 (hiện hành).
Luật Công chứng sửa đổi 2024 (có hiệu lực từ ngày 01/01/2025) – bổ sung quy định về trách nhiệm và quy trình từ chối công chứng.
Bộ luật Dân sự 2015, đặc biệt là các điều từ Điều 624 đến Điều 643 về di chúc.
Luật Hộ tịch 2014 và các văn bản hướng dẫn có liên quan.
Theo Điều 7 Luật Công chứng 2014, công chứng viên có quyền từ chối công chứng nếu hồ sơ, giao dịch vi phạm pháp luật. Luật sửa đổi 2024 quy định rõ hơn: việc từ chối phải được lập thành văn bản, nêu rõ căn cứ pháp lý để đảm bảo minh bạch.
Ví dụ: Ông A lập di chúc để lại đất nông nghiệp đang bị kê biên thi hành án cho con. Công chứng viên bắt buộc từ chối công chứng di chúc này vì tài sản không đủ điều kiện định đoạt.
2. Các trường hợp công chứng viên từ chối công chứng di chúc
2.1 Người lập di chúc không có năng lực hành vi dân sự đầy đủ
Theo Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015, di chúc hợp pháp phải do người có năng lực hành vi dân sự đầy đủ lập ra, trong trạng thái minh mẫn, sáng suốt, không bị lừa dối, đe dọa. Nếu công chứng viên phát hiện người lập di chúc bị mất năng lực hành vi hoặc có dấu hiệu bệnh lý ảnh hưởng đến nhận thức, họ có quyền từ chối.
Ví dụ: Một người bệnh Alzheimer giai đoạn nặng yêu cầu công chứng di chúc. Công chứng viên sẽ từ chối vì người này không đủ năng lực hành vi dân sự.
2.2 Nội dung di chúc vi phạm điều cấm của luật hoặc trái đạo đức xã hội
Theo Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015, mục đích và nội dung của giao dịch dân sự (bao gồm di chúc) không được vi phạm điều cấm của luật, trái đạo đức xã hội. Nếu nội dung di chúc định đoạt tài sản thuộc diện Nhà nước cấm chuyển nhượng (ví dụ: đất rừng phòng hộ), công chứng viên sẽ từ chối công chứng di chúc.
2.3 Tài sản trong di chúc không thuộc quyền sở hữu của người lập
Điều 609 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cá nhân chỉ có quyền định đoạt tài sản thuộc sở hữu hợp pháp của mình. Nếu người lập di chúc muốn để lại tài sản không thuộc quyền sở hữu, công chứng viên có quyền từ chối.
Ví dụ: Bà B muốn lập di chúc để lại căn nhà đang thuộc sở hữu chung của cả vợ chồng nhưng không có sự đồng ý của chồng. Công chứng viên sẽ từ chối công chứng di chúc đối với phần tài sản không thuộc quyền định đoạt riêng của bà B.
2.4 Hồ sơ yêu cầu công chứng không đầy đủ hoặc giả mạo
Theo Điều 40 Luật Công chứng 2014, hồ sơ công chứng phải có giấy tờ chứng minh nhân thân và quyền sở hữu tài sản. Nếu phát hiện giấy tờ giả mạo, công chứng viên sẽ lập biên bản và từ chối công chứng di chúc.
2.5 Người lập di chúc không tự nguyện
Công chứng viên có trách nhiệm kiểm tra sự tự nguyện. Nếu có dấu hiệu ép buộc, đe dọa hoặc bị thao túng, công chứng viên buộc phải từ chối công chứng di chúc.
Ví dụ: Ông C bị con trai ép đến phòng công chứng để lập di chúc tặng toàn bộ tài sản cho mình. Khi công chứng viên phỏng vấn riêng, ông C thừa nhận không muốn lập di chúc. Trong trường hợp này, công chứng viên sẽ từ chối công chứng.
3. Quy trình từ chối công chứng di chúc theo luật mới
Công chứng viên giải thích rõ lý do từ chối cho người yêu cầu.
Theo Luật Công chứng sửa đổi 2024, công chứng viên phải lập văn bản từ chối công chứng, nêu rõ căn cứ pháp luật và lưu trữ cùng hồ sơ.
Người yêu cầu có quyền khiếu nại hoặc khởi kiện nếu cho rằng việc từ chối không có cơ sở.
4. Lưu ý để tránh bị từ chối công chứng di chúc
Người lập di chúc nên đi khám sức khỏe tâm thần và có giấy xác nhận để chứng minh năng lực hành vi dân sự.
Chuẩn bị đầy đủ giấy tờ gốc chứng minh quyền sở hữu tài sản.
Đảm bảo nội dung di chúc phù hợp pháp luật, không vi phạm điều cấm.
Nên tham khảo ý kiến luật sư hoặc công chứng viên trước khi soạn thảo di chúc.
Ví dụ thực tế: Ông D (75 tuổi) có bệnh nền, trước khi lập di chúc đã đến bệnh viện tâm thần để khám và có giấy chứng nhận minh mẫn. Nhờ đó, di chúc của ông được công chứng viên chấp nhận mà không bị từ chối.
Việc từ chối công chứng di chúc được pháp luật quy định nhằm bảo đảm tính hợp pháp, tránh rủi ro về sau. Theo các quy định mới tại Luật Công chứng sửa đổi 2024 và Bộ luật Dân sự 2015, công chứng viên chỉ từ chối trong những trường hợp cụ thể, đồng thời phải giải thích bằng văn bản rõ ràng. Người dân khi lập di chúc cần chuẩn bị kỹ hồ sơ, đảm bảo tự nguyện và hợp pháp để di chúc được công chứng hợp lệ.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay với Văn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ:Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy:Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Địa chỉ: 165 Giảng Võ, phường Cát Linh, quận Đống Đa, Hà Nội
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
